تقویت جامعه محلی با ژئوتوریسم
ژئوتوريسم در جهان سابقه طولاني ندارد، از اين روست كه تاخير ايران براي ورود به اين حوزه نيز چندان طولاني نيست. اما اين شاخه از گردشگري با چه هدفي شكل گرفته؟ و چه اثري براي اقتصاد محلي دارد؟در گفتگوي «سبزينه »، با كيميا سادات عجايبي، دكتراي زمين شناسي اقتصادي از دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات تهران و MBA گردشگري كه در حال حاضر مديرعاملي موسسه ميراث زمين شناختي خاورميانه را نيز بر عهده دارد، تلاش كرديم به اين پرسش ها پاسخ دهيم.
زمين گردشگري (ژئوتوريسم) از چه زماني شكل گرفته و به چه معناست؟ گردشگري آگاهانه و مسئولانه در طبيعت با هدف بازديد از پديده هاي كم نظير زمين شناختي را ژئوتوريسم مي خوانند. اين شاخه از گردشگري، در دنيا تقريبا از سال 2000 ، با هدف كمك به جوامع محلي و روستاهايي كه هيچگونه جاذبه طبيعي و فرهنگي جهت بازديد و جذب گردشگر نداشتند، شكل گرفت.
در هر جايي كه بخواهيم زمين با داستاني 4/6 ميليارد ساله حضور دارد و گاهي پديده ها و رخدادهايي منحصر به فرد در اين داستان شكل گرفته اند كه به تنهايي ارزش بازديد دارند. گاهي اين پديده ها با تاريخ و فرهنگ نيز عجين هستند مانند مجموعه گردشگري تخت سليمان. در راستاي رسيدن به اين هدف، مفهوم ژئوپارك نيز شكل گرفت كه در واقع محدوده هایی است با مرزهاي كاملا آشكار كه دربرگيرنده چند پديده زمين شناختي كمياب و منحصر به فرد است و در آن محدوده، جاذبه هاي طبيعي، تاريخي و فرهنگي ارزشمند نيز وجود دارد. اين محدوده بايد از برنامه هاي مديريتي و طرح هاي حفاظتي برخوردار باشد و توان بالا بردن سطح اقتصادي جامعه محلي و جلب همكاری هاي مردم بومي را داشته باشد.
در ايران نيز فعاليت ها از سال 2006 با به ثبت رسيدن ژئوپارك قشم، به عنوان ژئوپارك جهاني شروع شد. اين فعاليت ها بيشتر به صورت متمركز در بخش ميراث زمين شناختي سازمان زمي نشناسي و اكتشافات معدني كشور و پراكنده توسط بخش آكادميك تا به امروز ادامه داشته است. ماحصل اين فعاليت ها در قالب مقالات و كتب متعدد؛ برگزاري گردهمايی ها و فعاليت هاي ميداني است كه در كشور به ثمر رسيده است.
ضرورت ايجاد ژئوپارك چيست و آيا نفع آن فقط به آيندگان مي رسد؟
يكي از اصلي ترين فلسفه هاي ايجاد ژئوپارك، كمك به جوامع محلي است كه از نظر وجود جاذبه هاي طبيعي و تاريخي محروم هستند؛ حضور جاذبه هاي زمين شناسي منحصر به فرد مي تواند موجب رونق گردشگري در اين مناطق بشود.
وجود ژئوپارك تنها به نفع آيندگان نيست بلكه نسل كنوني نيز از داشتن ژئوپارك منتفع خواهد شد. اگر بخواهيم تنها به بخشي از آثار مثبت يك ژئوپارک اشاره اي داشته باشيم، مي توان به آثار اقتصادي آن توجه داشت. در صورت حضور يك ژئوپارك در يك محدوده، ژئوسايت ها (جاذبه هاي زمين شناختي كه به تنهايي مناسب جهت بازديد بوده و ارزش علمي نيز دارند) نياز به محافظ و راهنما دارند، جوانان بومي بهترين گزينه براي اين مناطق هستند. با جذب جوانان بومي به ويژه از روستاهاي مجاور اين سايت ها و آموزش آنان، از مهاجرت آنها به شهرهاي بزرگتر جلوگيري خواهد شد. از طرفي وجود ژئوپارك باعث بالارفتن استاندارد خانه هاي بومي و نيز گردشگرپذير شدن جوامع محلي مي شود (داير شدن خانه هاي بوم گردي يكي از راههاي درآمدزا و اشتغا لزا در اين زمينه است).
همچنين جامعه محلي با تقويت محصولات و صنايع دستي بومي در قالب نام و برند ژئوپارك می تواند از نظر اقتصادي منتفع شود. اما با توجه به نزديكي تعطيلات سال نو و سفرهاي مردم عزيز، بر آن شديم تا تعدادي از نقاط ديدني كشور را كه در مسير سفرهاي آنان است معرفي كنيم. يكي از اين مناطق همانطور كه پيشتر اشاره شد، مجموعه توريستي تخت سليمان است كه يك سايت فرهنگي است اما در دل اين سايت يكي از بزرگترين چشمه هاي تراورتن سازكشور و در نزديكي آن (با فاصله سه كيلومتر) يكي از مرتفع ترين چشمه هاي تراورتن ساز در كشور كه به زندان سليمان معروف است قرار دارد. يكي ديگر از اين سايت ها چين اژدها در مسير گرمسار است.
اين چين خوردگي در شمال شهر گرمسار واقع شده و به راحتي هنگام عبور از جاده تهران سمنان (به ويژه در مسير بازگشت به تهران) قابل مشاهده است. اين شكل در اثر چين خوردگي لايه هاي زمين كه در تناوب رنگي سرخ، سفيد و سبز و خاكستري هستند، شكل گرفته است. از ديگر زيبايي هاي طبيعي-زمين شناختي مي توان به دودكش هاي جن اشاره نمود كه در نزديكي روستاي ماه نشان در مسير زنجان – ماه نشان قرار دارند.
اين ساختار، ساختاري است كه در اثر فرسايش زمين، از بين رفتن لايه هاي سست و باقي ماندن لايه هاي سخت تر ايجاد شده است كه به دليل ريخت نامانوس، آن را دودكش جن نام نهاده اند.
صحبت های دکتر کیمیا عجایبی
دکترای زمين شناسي اقتصادي
روزنامه سبزینه – اسفند 95
