از دوزیستان پر سر و صدای زمین چه می دانیم؟
به گفته یک پژوهشگر محیط زیست قورباغه ها باعث کنترل جمعیت بسیاری از حشرات و موجودات دیگر مانند مارها، خزندگان، مارمولک های کوچک جثه و حتی در برخی موارد خفاش ها می شوند.
باربد صفائی مهرو در گفت وگو با ایسنا، افزود: در حال حاضر، ۷ گونه قورباغه در ایران وجود دارد. یک گونه از آن ها معروف به قورباغه های بلوچی در ناحیه جنوب تا جنوب شرق کشور زیست می کنند، همچنین دو گونه قورباغه درختی، دو گونه قورباغه مردابی و دو گونه قورباغه جنگلی در بخش هایی از شمال کشور و نواحی زاگرس وجود دارند.
وی با اشاره به اینکه انواعی از قورباغه های سمی در دنیا وجود دارد، خاطرنشان کرد : گونه های قورباغه که در ایران شناسایی شده اند هیچکدام زهرآگین یا برای انسان خطرناک نیستند؛ یعنی اگر فردی آنها را لمس کند خطری او را تهدید نمی کند اما در جنگل های آمازون گونه های بسیار خطرناک و سمی وجود دارند.
جایگاه قورباغه ها در اکوسیستم
رییس هیئت مدیره موسسه خزنده شناسان پارس در پاسخ به این پرسش ایسنا که قورباغه ها چه نقشی در اکوسیستم دارند، اظهار کرد :
قورباغه ها باعث کنترل جمعیت بسیاری از حشرات و موجودات دیگری مانند مارها، خزندگان، مارمولک های کوچک جثه و حتی در برخی موارد خفاش ها می شوند. از این رو قورباغه ها نقش بسیار زیادی در کنترل بیولوژیک بسیاری از گونه های موجود در طبیعت دارند، بویژه گروهی از موجودات مانند ملخ ها که با افزایش و طغیان جمعیتی می توانند به آفاتی مضر برای انسان تبدیل شوند.
وی در پاسخ به این پرسش ایسنا که آیا گونه ای از قورباغه های موجود در ایران در معرض خطر انقراض قرار دارند؟ گفت: وضعیت جمعیتی اغلب قورباغه های کشور در شرایط خوبی است و تاکنون هیچ گونه ای از آن ها منقرض نشده اند اما این به معنای آن نیست که هیچ خطری آن ها را تهدید نمی کند.
صفایی با اشاره به اینکه اغلب زمانی به فکر حمایت و حفاظت از گونه ای می افتیم که در معرض خطر انقراض قرار گرفته باشد، تصریح کرد:
بسیاری از گونه های جانوری که ما آن ها را “معمولی” تلقی می کنیم و به وفور دیده می شوند مانند قورباغه های مردابی، سازگاری زیادی با محیط دارند و می توانند برای کل اکوسیستم اهمیت بسیار زیادی داشته باشند اما چون در معرض تهدید نیستند، در جهت حفظ گونه و زیستگاه آن ها تلاشی بصورت جدی صورت نمی گیرد.
عواملی که حیات قورباغه ها را تهدید می کند
صفایی ادامه داد: درست است که جمعیت قورباغه های کشور در ظاهر با تهدید روبرو نیست، اما جمعیت آنها نسبت به گذشته قطعاً کاهش پیدا کرده و واقعیت این است که قورباغه ها نقش بسیار پررنگی در چرخه طبیعی اکوسیستم ها دارند اما انسان طی ۱۰۰ سال گذشته با بی توجهی نسبت به آلودگی آبهای شیرین نظیر رودخانه ها و دریاچه ها، آسیب های زیادی به دوزیستان رسانده است، بویژه قورباغه ها که اغلب آبزی هستند و آلودگی به صورت مستقیم بر تخم، لارو و افراد بالغ آن ها تاثیر می گذارد.
این حفاظتگر محیط زیست ضمن بیان اینکه بزرگترین عامل تهدید کننده دوزیستان تخریب و آلوده کردن زیستگاه آن ها است، گفت: ورود هر نوع آلودگی اعم از سموم کشاورزی و فاضلا بهای شهری به رودخانه ها و سایر منابع آبی حیات گونه های دوزیست را تهدید می کند.
وی همچنین تصریح کرد : سدسازی های گسترده باعث از بین رفتن محل و مامن زیستی قورباغه ها می شود و قورباغه ای که در رودخانه زندگی می کرده است اگرچه به نظر می رسد بر اثر سد سازی زیستگاه شان گسترش یافته اما دریاچه پشت سد جای مناسبی برای حیات آنها نیست و اغلب با خشک شدن رودخانه ها بعد از اینگونه سدها عملا جایی برای زندگی آن ها باقی نمی ماند. مسلماً از مساله سدسازی های گسترده در بستر رودخان هها نمی توان چشم پوشی کرد.
این پژوهشگر درباره عوامل دیگری که قورباغ هها را تهدید می کند، اظهار کرد : طی سا لهای گذشته تعداد قابل توجهی از قورباغه ها در آزمایشگا ه ها مورد بررسی و آزمایش دانشجویان و دانش آموزان قرار می گرفتند اما اکنون قوانین حمایت از حیوانات سختگیرانه تر شده است و از این گونه ها حمایت بیشتری می شود. از این رو آزمایشهایی مانند آنچه در قرون ۱۸ و ۱۹ میلادی انجام می شد که دست و پای دوزیستان را قطع می کردند تا عوارض و چگونگی ترمیم شدن آن عضو را بررسی کنند اتفاق نمی افتد.
وی در ادامه تاکید کرد: تشریح یک موجود زنده جهت آموزش محل قرار گرفتن اعضای داخلی آن کار اخلاقی ای نبوده و نخواهد بود. اکنون بجای تشریح موجود زنده می توان از مولاژ که در بسیاری از مراکز پزشکی موجود است، استفاده کرد. همچنین امروزه مسیر تحقیق روی قورباغه ها تغییر کرده و موارد بسیاری از تحقیقات پیشرفته سلولی، مولکولی در حال انجام است. اکنون در خصوص مسائل پیچیده تر و کاربردی تری پژوهش می شود. برای نمونه از ترشحات غدد پوستی قورباغه ها با استفاده از تکنیکهای پیشرفته بایوشیمی برای سنتز و تولید قارچ کش های با پایه طبیعی استفاده می شود تا نسبت به قارچ کش های شیمیایی تاثیرات منفی کمتری بر طبیعت داشته باشند.
وی همچنین خاطرنشان کرد: گرچه در این شرایط بازهم ممکن است تعدادی از افراد جمعیت قورباغه ها از بین بروند اما این نوع تحقیقات می تواند در روند پیشرفت علم و کمک به انسا نها تاثیر مثبتی داشته باشد. اکنون ده ها پایان نامه و طرح علمی-پژوهشی در رشته های زیست شناسی و میکروبیولوژی در دانشگاه های کشور اجرا شده و روی خصوصیات مفید قورباغه ها و اثرات مثبت آن ها در ساخت مواد مختلف مطالعه شده است.
این پژوهشگر محیط زیست در این باره توضیح داد: قورباغه ها به دلیل زندگی در محیط های مرطوب مستعد تهاجم باکتری ها و قارچ هایی هستند که می توانند موجودات را در طبیعت از بین ببرند اما خصوصیات ضدباکتریایی و قارچی پوست قورباغه ها با این عوامل مقابله می کند. اکنون همین ویژگی در طب به کمک بشر آمده است تا برای ساختن داروهای مربوط به ترمیم پوست و خاصیت ضد باکتریایی و ضد میکروبی از آن استفاده شود.
بیماری قورباغه ها
رییس هیئت مدیره موسسه خزنده شناسان پارس درباره بیمار یهای مربوط به قورباغه ها و وزغ ها گفت: طبق بررسی های انجام شده درباره دوزیستان کشور که اغلب قورباغه ها و وزغها هستند، از دهه ۱۹۹۰ میلادی تا امروز، ۳۱ نوع بیماری شامل قارچ ها و کرم های انگلی گزارش و ثبت شده اند.
وی با اشاره به اینکه برخی از بیماری های مربوط به دوزیستان به صورت عمومی و طبیعی وجود دارند، اظهار کرد: طیفی از این بیماری های فراگیر بر اثر ورود فاضلاب های انسانی به رودخانه ها و منابع آبی به وجود می آید و متاسفانه در بیشتر مناطق کشور چه در سطح شهرهای بزرگ و چه روستاهای کوچک هیچ نظارتی بر ورود فاضلاب ها به منابع آبی نمی شود و در کمتر شهری فاضلاب را تصفیه و خروجی آن را فیلتر سپس وارد طبیعت می کنند تا از ورود آلودگی به آب و ایجاد بیماری جلوگیری شود.
صفائی در پاسخ به این پرسش ایسنا که آیا گونه جدیدی از قورباغه کشف شده است، تاکید کرد :هرروز گونه ای جدید از دوزیستان کشف می شود و هفته ای نیست که قورباغه جدیدی در دنیا کشف و بر تعداد آنها اضافه نشود.
وی در ادامه گفت: طبق آخرین آمار جهانی منتهی به ۲۳ آوریل، ۴ اردیبهشت ماه ۹۹، تعداد ۸۱۵۲ گونه دوزیست در دنیا کشف و ثبت شده است که از این میان ۷۱۹۸ گونه آن مربوط به قورباغه ها و وزغ ها هستند بنابراین می توان نتیجه گرفت که قورباغه ها و وزغ ها گروه بسیار بزرگی را نسبت به سایر گونه های دوزیست مانند سمندرها و سیسیلین ها تشکیل می دهند و بیش از ۹۰ درصد از کل تنوع گونه ای دوزیستان مربوط به قورباغه ها و وزغ ها است.
این پژوهشگر محیط زیست با اشاره به اینکه دوزیستان حدود ۳۶۰ میلیون سال است که وارد خشکی شده اند و تمدن انسان با ۶۰۰۰ سال سابقه در مقابل آن زمان بسیار اندکی محسوب می شود، اظهار کرد: گونه هایی از دوزیستان به تازگی در حال کشف شدن هستند اما مسئله ای که وجود دارد این است که به دلیل سرعت تخریب طبیعت توسط انسان، بر میزان حساسیت دوزیستان به عنوان گروه های اولیه مهره داران نسبت به این تخریب ها افزوده شده و ممکن است قبل از اینکه گونه ای کشف و شناسایی شود منقرض و زیستگاه آن نابود شود.
وی افزود: جنگل های آمازون دارای بالاترین تنوع گونه ای دوزیستان است اما بر اثر آتش سوزی سال گذشته بخش عظیمی از گونه ها از جمله دوزیستان از بین رفتند و اکنون بسیاری از گونه های آن منطقه پراکنش لکه ای دارند و بندرت دیده می شوند نیز در خطر انقراض قرار دارند. با این حال انسان همچنان از تولید گازهای گلخانه ای که منجربه گرم شدن کره زمین و افزایش احتمال وقوع آتش سوزی های بزرگ در جنگل های جهان و وارد شدن صدمات دیگری همچون از بین رفتن یکروزه مرجان ها در دریا می شود ، دست بر نمی دارد.
قورباغه و وزغ چه تفاوت هایی با یکدیگر دارند؟
نویسنده کتاب دوزیستان ایران به چند تفاوت میان وزغها و قورباغه ها اشاره کرد و گفت: قورباغه ها دارای پاهای کشیده برای جهیدن هستند درحالی که وزغ ها به دلیل راه رفتن در مسافت های طولانی پاهای فربه و کوتاهی دارند.
قورباغه ها بیشتر در محیط های آبی دیده می شوند در صورتی که وزغ ها معمولاً فقط برای زادآوری نزدیک آب می شوند و در سایر مواقع خارج از آب زندگی می کنند.
وی در پایان گفت: به لحاظ ظاهری بین انگشتان پای قورباغه اغلب پرده های گسترش یافته ای جهت شنا کردن وجود دارد در حالی که این پرده ها در وزغ ها معمولاً بسیار کوتاه هستند و پینه هایی در کف پا یشان دارند و بعنوان پد (عایق) عمل می کنند.
و حتی وزغ های بیل پا برای حفر کردن زمین دارای یک زائده غضروفی در پاشنه هستند. همچنین صورت قورباغه ها معمولاً کشیده تر و پوست آن ها صاف تر است اما وزغ ها دارای پوستی ضمخت تر هستند که برآمدگی هایی و غدد پوستی مشهودتری نسبت به قورباغه ها دارند. وزغ ها به دلیل زندگی در محیط های خشک به وسیله ترشحات این غدد، پوست روز را مرطوب نگه می دارند.
باربد صفائی مهرو
خبرگزاری ایسنا – 1399/02/06
